Geen mis meer in Sallandse kerken, wat te doen met het gebouw?

De parochie Heilig Kruis in Salland sluit acht van de negen kerken tussen nu en vijf jaar. Die in Holten en de Pauluskerk in Raalte gaan in 2021 al dicht. De kerken in Heeten en Luttenberg het laatst. Ergens daartussen gaan de deuren van de ‘monumentale’ gebouwen in Broekland, Mariënheem, Nieuw Heeten en Haarle dicht. Alleen de Kruisverheffing in Raalte blijft over.

Dit is een artikel in de reeks over welzijnswerk in de provincie Overijssel. Door corona kwam dat grotendeels stil te liggen. Dat betekende – woorden van gedeputeerde Roy de Witte – noodverbanden leggen, puin ruimen en na corona weer door. Hoe doen ‘ze’ dat op verschillende plekken in de provincie.

Voor de Sallande parochie het Heilig Kruis was corona niet nodig om in de problemen te komen. De leegloop was al jaren aan de gang. Midden juli kwam daar ineens dat bericht waarvan je wist dat die zou komen: bijna alle kerkgebouwen gaan dicht. Wat doet dat met de sociale functie van de kerk, maar ook met de functie van het gebouw in een dorp.

Ronald Cornelissen is pastoor van de parochie en voorzitter van het parochiebestuur. Genio Ruesen is de vice voorzitter. Ook zij hadden de leegloop al lang zien aankomen. “Al in 1948 noemde de helft van Amsterdam zich geen christen meer. Dan weet je dat dat op enig moment als een vlek over Nederland verder zal gaan. En er zijn ook wel goede redenen aan te voeren. Na de oorlog was Nederland nog verzuild. De kerk was op alle vlakken verweven met de samenleving. De sportclub, scouting, jongerenverenigingen, de kerk was overal. Paters gaven les op de middelbare school en zusters werkten in dorpsziekenhuizen, waren wijkverpleegkundige of kraamzorg. Maar de welvaart nam toe, het opleidingsniveau werd hoger. Daardoor stelden we ons individualistischer op, hadden we minder behoefte aan binding. Was je voor cultuur vroeger aangewezen op de lokale toneelvereniging, jaren later kon je eventueel met de auto naar Amsterdam voor een avondje theater.”

Welzijnswerk
“Dat leidde ook tot leegloop van kerken, ze sluiten nu dus zelfs hun deuren. Wat niet wegneemt dat de boodschap van liefde, iets over hebben voor je medemens, nog onverminderd uitgedragen wordt. Je ziet het CDA daarmee worstelen in deze tijd van populisme. Om electorale reden neemt die partij in het migratiedebat een standpunt in dat steeds meer begint te lijken op hoe we met joodse immigranten uit Duitsland omgingen in de jaren dertig van de vorige eeuw. Maar aan de andere kant zien we ook dat de samenleving is doordesemd van de tien geboden en de werken van barmhartigheid. Men wil niet meer de ballast van biechten, maar aan de andere kant zie je dat jongeren wel weer veel meer de maatschappelijke profielen en studies kiezen. De tijd van snel geld maken en op je veertigste proberen met pensioen te zijn is er voor nu wel even af.”

Het gebouw
“Maar ja, dat is geen garantie voor de toekomst. Daarom is er in de parochie ook alles aan gelegen de kerkgebouwen een goede nieuwe bestemming te geven. Daar gaat dus geen casino in komen, of een bordeel. Een sauna is een twijfelgeval, maar vermoedelijk ook niet. De kerk verkopen aan de concurrent, dat er een synagoge of een moskee in komt, dat is ook niet aan de orde. Ook omdat dan het Bisdom haar veto uit zal spreken. Maar als de kerk in haar nieuwe functie ‘de huiskamer van het dorp’ wordt, als er een gezondheidscentrum in komt, dan kunnen de verkoopgesprekken van start gaan. Een kringloopbedrijf, de voedselbank zoals in de Egbertuskerk in Almelo, dagbesteding, dat zou een heel mooie nieuwe functie kunnen worden, waarbij dat belangrijke, monumentale, heel centraal gelegen gebouw ook weer een functie krijgt die bijdraagt aan de leefbaarheid van het dorp. Gesprekken daarover gaan de komende maanden en jaren plaatsvinden in de dorpen. Te beginnen met de geloofsgemeenschap, want de kerken zijn eigendom van de parochie. Maar ook andere belangenpartijen worden in een vroeg stadium betrokken. Waarbij het niet onmogelijk is dat het gebouw voor een gunstige prijs van de hand gaat als het om een maatschappelijke invulling gaat.”

De samenleving
Herman Holtmaat praat vanuit Luttenberg over het belang van een kerk en een kerkgebouw. Hij was ook betrokken bij een werkgroep die Mariaoord als verzorgingshuis in stand hield toen die door overheidsbeleid eigenlijk dicht moest: “Van wie zijn die kerken eigenlijk? Van ons zelf toch? De Luttenbergers (onze <groot>ouders) hebben geld bij elkaar gebracht om het destijds te bouwen en later om het te onderhouden. En ook nu geven wij aan actie kerkbalans om de kerk en onze geloofsgemeenschap in stand te houden. Is het dan nu zo dat het bestuur in Raalte of het bisdom in Utrecht kan beslissen dat het dicht moet? En wat gebeurt er met de gronden die de kerk nog heeft? Met onze mooie kerkweide en pastoorsbos? Worden die verkocht en gaat het geld naar Utrecht of hebben wijzelf er ook nog iets over te zeggen?

Als de parochie het Heilig Kruis het niet meer in stand kan houden of wil houden dan zou ik zeggen; “geef de kerk en de gronden terug aan de Luttenbergers!” Ik weet zeker dat er dan een mooie bestemming voor komt en dat we er samen heel veel mooie dingen voor het dorp mee kunnen doen. Ons mooie theater het Lommerrijk kan dan in pastoorsbos blijven. Onze schaapskooi kan in de kerkweide blijven. Onze kermis en volksfeesten kunnen dan op het weiland blijven. En we kunnen er dan ook voor zorgen dat onze mooie geloofsgemeenschap in stand kan blijven en niet uit elkaar valt als we naar Raalte zouden moeten. Want ik zie de jonge gezinnen met jonge kinderen echt niet naar Raalte gaan om te kerken. Dat zou pas echt het einde betekenen van onze hechte (geloofs-) gemeenschap.