Verslag Kerk en Dorp workshop - bijeenkomst Samen voor Elkaar 21 nov

Verslag: Tom Jannink, OVKK

Tijdens de bijeenkomst Samen krijg je het Voor Elkaar in Heeten stonden er diverse interessante workshops op het programma. Eén van deze workshops was de goedbezochte “Kerk en dorp” workshop van Mireille Dosker van Het Oversticht. De workshop werd tweemaal verzorgd deze avond. Een impressie van deze workshop vind je hieronder. Wanneer je inlogt, kun je rechtstreeks vragen stellen of je reactie geven op dit artikel. Voor een verslag van de overige workshops op deze avond kijk hier https://www.samenvoorelkaar.nl/home/nieuws 

1^e ronde Workshop Kerk en Dorp

Mireille Dosker begon met een kennismakingsrondje en dat bleek al voldoende stof om het onderwerp kerk en dorp van alle kanten te belichten. Opdracht: Vraag aan ieder om zich te verplaatsen in een rol in of om de kerk. Wat is dan je belang met betrekking tot die kerk, wat voor vraag/behoefte leeft er bij je?

Een ronde langs de verschillende deelnemers levert het volgende op:

• Als Stimuland maken we gebruik van de Pastorie in Vilsteren voor ons kantoor en van het Parochiehuis voor onze vergaderingen. Vrijwilligers van de kerk doen de tuin voor ons. Als organisatie zijn we erg trots op de plek waar we mogen zijn.
• Heeten: De oude generatie dient een (nieuwe) bestemming te zoeken voor de kerk, met name voor de jongere generatie. Nu nog 30 relatief ouderen in de kerk. Dat houdt geen stand. Er is een kapel in het woon- en zorgcentrum; de Stevenskamp. Dit woon- en zorgcentrum wordt afgebroken. Gevraagd wordt of sloop van de kapel niet jammer is. Gedachte is dat door de kapel te behouden, er een (kleine) plek voor bezinning blijft voor de gemeenschap, wanneer de kerk een andere functie zou krijgen. Werkgroep Heeten heeft hiervoor aandacht en kijkt naar plek voor bezinning op deze locatie.
• Luttenberg: Besef aanwezig dat de kerk in de huidige functie niet kan blijven bestaan. Maar wat kun je dan doen met zo’n gebouw?
• Bezoeker van de kerk om te kerken, als gelovige dus.
• Ik ben gebruiker van de kerk, als zanger in het koor.
• Hertme. Bestuurslid van de begrafenisvereniging bij de kerk.
• Lemelerveld. Aanwezig als lid van de locatieraad van de kerk. Doelstelling is om de kerk voor de toekomst te behouden voor het dorp. Liefst voor alle katholieken van het dorp, als dat financieel haalbaar is. Als dat niet kan, dan in elk geval voor alle inwoners van Lemelerveld. Momenteel wordt onderzocht, met ondersteuning van het Oversticht, wat de mogelijkheden zijn. Twee scenario’s worden uitgewerkt: met en zonder eredienst. Nadrukkelijke doelstelling is dat het een proces is van onderaf.
• Rossum. Rol: vice voorzitter parochiebestuur.
• Lemelerveld. Lid van de locatieraad en pastoraatsgroep
• Langeveen. Voorzitter van de dorpsraad. Locatieraad heeft de dorpsraad gevraagd om mee te denken wat er met de kerk moet gebeuren als deze gaat sluiten. Er is een strijd gaande tussen locatieraad en parochiebestuur over bezit. 9 december volgt een gesprek tussen dorpsraad en locatieraad.
• Luttenberg. Stichting Luttenberg Woont. Stichting borgt mogelijkheden om goed te wonen en te leven in het dorp. Kerk in Luttenberg zal ook leeg komen te staan. We moeten nadenken over mogelijke andere bestemming.
• Witharen. Kerkgebouw werd gehuurd door de kerk. Café is dicht gegaan. Nu wil gemeenschap dit gebouw behouden. Wat te doen om dit gebouw breed in te zetten voor gemeenschap, want anders is de kerk wellicht nog het enige gebouw voor ontmoeting in de toekomst.
• Mariënheem. Komt nooit in kerk. Zou kerkgebouw wel willen behouden als baken van/in het dorp.
• Hertme: Het openluchttheater huurt de locatie van de kerk, daardoor worden inkomsten voor onderhoud van de kerk gegenereerd. Hierdoor geen financiële problemen.
• Mireille Dosker speelt hierop in: Er is een landelijk programma waarmee gemeenten kerkenvisies kunnen (laten) opstellen. Overheid voelt ook de zorg om na te denken over de bakens in de dorpen en daarmee gemoeide sociale contacten. Gemeente kan een decenttralisatieuitkering aanvragen bij rijk (25.000 euro per gemeente voor kleinere gemeenten. Grotere gemeenten kunnen 75.000 euro aanvragen) om een kerkenvisie op te laten stellen. https://www.cultureelerfgoed.nl/onderwerpen/religieus-erfgoed/documenten/publicaties/2019/01/01/aanvraagformulier-decentralisatieuitkering-integrale-lokale-kerkenvisies
• Rossum: Gemeente Dinkelland heeft wel een subsidie voor kerkenvisies aangevraagd. Maar geeft aan kerk en staat gescheiden te houden. Daardoor krijgt elke parochie 2.500,- voor het opstellen van een visie. Het Rijk beoogt met het geld voor de gemeentelijke visies eigenlijk te helpen met het onderling debat tussen kerken en tussen kerken en gemeenschap.
  Mireille Dosker: De provincie kan hierin ook een rol spelen. Zij kunnen ook middelen bij het rijk aanvragen voor een provinciale kerkenvisie.

Mireille geeft aan dat er behalve krimpende kerkgemeenschappen ook groeiende kerkelijke gemeenschappen zijn, buiten de gemeenschappen die vandaag aanwezig zijn. Denk bijvoorbeeld aan de Syrisch Orthodoxe gemeenschap. Zij zoeken extra ruimte. Is het mogelijk dat zij gebruik kunnen maken van leegkomende kerken?
Gevraagd wordt naar voorbeelden en data rond kerken en herbestemming. Mireille geeft aan dat de Rijksdienst voor het Cultureel Erfgoed een databank aan het opstellen is op het gebied van kerken. Er wordt nog aan gewerkt, maar mocht u al interesse hebben, mailt u uw vraag dan naar mireille.dosker@hetoversticht.nl.

• Luttenberg: Ik heb behoefte aan goede voorbeelden van herbestemming van kerken, plus subsidiemogelijkheden.
  Mireille Dosker: komend voorjaar komt bij de Rijksdienst een boek uit met veel voorbeelden van herbestemmingen, het Oversticht draagt hieraan bij. Voor vragen over subsidiemogelijkheden kunt u terecht bij het Steunpunt Cultureel Erfgoed Overijssel. Meer informatie over beide zaken: mireille.dosker@hetoversticht.nl. En ter inspiratie alvast: https://hetoversticht.nl/actueel/nieuws/130/het-oversticht-ondersteunt-bij-kerkenvisies.
• Provincie Overijssel: kijk breder dan alleen het kerkgebouw, ook naar andere functies in een dorp.
• Voorbeeld van een wijze waarop dorpsbreed gekeken kan worden naar een visie op maatschappelijke gebouwen: https://ovkk.nl/diensten/accommodatiedialoog
• De Provincie heeft ook subsidiemogelijkheden voor haalbaarheidsonderzoeken naar nieuwe functies in kerkgebouwen. Dat is de regeling Zelfstandig Leven en Gezond Bewegen.
  https://www.overijssel.nl/loket/subsidie/sociale-kwaliteit/zelfstandig-leven-en/
• Provincie heeft ook regeling voor transformatie van cultureel erfgoed: Plan moet hiervoor al wel concreet zijn. Er dient al  een vergunning aanwezig zijn. https://www.overijssel.nl/loket/subsidie/culturele/herbestemming/
• In Overijssel bestaat ook het planoverleg van het Steunpunt Cultureel Erfgoed Overijssel. Zij kunnen in een vroeg stadium meedenken. https://hetoversticht.nl/producten/product/16/steunpunt-cultureel-erfgoed
• Er zijn in Nederland zes pilots gedraaid rondom kerkenvisies met verschillende invalshoeken.
• Mailadres van Mireille voor mogelijke vragen: mireille.dosker@hetoversticht.nl.
• Klooster in Megen. interessant vanwege duurzaamheidsmaatregelen. https://www.clarissenmegen.nl
• Pilot in Sion? door Het Oversticht over verduurzaming:? https://hetoversticht.nl/actueel/nieuws/53/eerste-resultaten-energievisie-abdij-sion

2^e ronde Kerk en Dorp workshop 

In de tweede ronde werd dezelfde workshop gegeven aan een andere deelnemers. Insteek was hetzelfde als in ronde 1. 

Een ronde langs de verschillende deelnemers levert het volgende op:

• Gemeente Dinkelland: doorgeefluik subsidie als wethouder van de gemeente Dinkelland. Landelijke subsidie die alleen gemeente kan aanvragen: kerkenvisies. Kleinere gemeenten krijgen 25.000. Grotere gemeenten 75.000. Veel kernen zijn bezig met toekomst van de kerken.
• Langeveen. Aanwezig namens de dorpsraad. Geen directe functie in de kerk. Wel benieuwd naar toekomstige functie.
• Hier om te luisteren. Mogelijke herbestemmingskans is om lokale voedselverkooplocaties naar de kerk te verplaatsen. Kerk als het huis van de duurzaamheid. Daardoor centrale functie die hard nodig is in de samenleving. Voedselbanken in kerken.
• Ommen. Lokale omroep Dalfsen, Ommen en Nieuwleuzen. Werken aan samenwerkingsverband in de omgeving. We zijn verplicht om alle stromingen in de samenleving te vertegenwoordigen. Om die reden ook aanwezig vandaag. We zijn een doorgeefluik in de communicatie.
• Albergen. Kerk wordt steeds minder bezocht. Het is en blijft een belangrijk gebouw voor de gemeenschap. Dorp zonder kerk is geen dorp meer. Bij herbestemmen liefst iets van het geloof behouden in het gebouw. Voor de rest de kerk benutten voor datgeen waar het dorp behoefte aan heeft.
• Adviseur OVKK. Zwolle, dominicanenkerk in Zwolle. Ook deze staat onder druk. Er komt weer behoefte aan spiritualiteit. Persoonlijk zie ik het als waardevol om rondleidingen te geven om de symboliek van de kerk te duiden.
• OVKK en Bornerbroek. Je ziet aankomen dat de kerk een keer gaat sluiten. Op een gegeven moment wordt het een selffulfilling prophecy. Hoe pak je een proces goed aan zonder dat op voorhand mensen de handdoek al in de ring gooien? En hoe kun je een proces voeren zonder dat dit al bij het bisdom terecht komt. Hoe houd je bezittingen, die voelen als van de gemeenschap, ook daadwerkelijk in de gemeenschap. Het Oversticht kan leerpunten andere kerken aanleveren. Mireille: Rotterdam heeft de kerken bijvoorbeeld in beleidsveld stadsontwikkeling gestopt en uit cultureel erfgoed gehaald. Daardoor nieuwe verbindingen en nieuwe dynamiek. Het is niet alleen maar een probleem voor 1 religie.
• Tilligte: discussie gehad. Kerk behoort toe aan de parochie juridisch. Alleen bisdom bepaalt (moet toestemming geven). We moeten meer denken dat de kerk van ons als gemeenschap is, in plaats van dat we bang zijn voor het bisdom.
• OVKK. Kerkmusicus. Geen probleem voor bepaalde kerken om te overleven. Bijvoorbeeld door veelzeggende muziek te programmeren. In combinatie met koffie om te netwerken en te ontmoeten,
• Wesepe. Voorzieningenhart. School bij aan de kerk. School en kerk integreren. Kerk dient wel als kerk gebruikt te kunnen blijven worden. Beuk en torens in takt en deel bijbouw voor school.
• OVKK KerkEnDorp. KerkEnDorp (www.kerkendorp.nl) is een Overijssels platform dat ondersteunt bij toekomstvisies rond kerken. Samenwerking van KCWO, Promi en OVKK. Er zijn conferenties georganiseerd. Zelf protestant en oud voorzitter kerk Markelo. Daar driftig bezig geweest met onderzoeken mogelijkheden voor verbreding. Workshop interesseert haar.
• Mireille: Een mooi voorbeeld is de kerk in Vught. Petruskerk. Nu multifunctioneel. Bibliotheek. Restaurant, kantoor en historische vereniging. Wordt ook nog in gekerkt. https://www.depetrus.nl
• Gemeente Wierden. Graag horen over ervaringen. Vanwege functie niet noodzakelijk een visie te hebben hierop.
• Kulturhus Diepenveen. Kerkrentmeester protestante gemeente. Twee zorgen. Oud kerkgebouw dat in stand gehouden moet worden. Vraagt veel zorg. 600 jaar oud. Mankeert nog weleens wat aan. Gebouw heeft onverwachtse gebreken. Lukt het om dit kerkgebouw in stand te houden? Actieve kerkelijke gemeente met veel vrijwilligers. Er gebeurt erg veel. Echter vergrijst de kerkelijke gemeente. Diepenveen is een dorp naast Deventer. Over en weer gebruik van voorzieningen. Jongeren trekken echter vroeg weg, Daarom geen aanwas van jongeren in kerkelijke gemeente.
• Noaberkracht (Tubbergen en Dinkelland). Beide gemeenten hebben een bewustwordingsproces in de dorpen op gang gebracht: MijnDorp2030. Wat is nodig om eigen dorp leefbaar en vitaal te maken. Actief als buurtman in een aantal dorpen. Maatschappelijk vastgoed heeft een grote rol. Kerk is één van de objecten die op het dorp hoog op de agenda moet. De kerk kan niet voortbestaan in huidige functie. Terwijl alle inwoners trots op gebouw zijn en willen dat gebouw blijft bestaan. Een visie is daarom noodzakelijk.
• Tilligte. Kerk en vereniging(en) helpen elkaar voort. Hoe de kerk in stand te houden? Ook in Tilligte loopt gebruik terug. Hoe houden we kerk in stand? Daarbij kijken naar juiste functionaliteit waarbij ook kerkelijke functie belangrijk blijft.
• Geesteren. Secretaris dorpsbelang sinds vorige eeuw. Veel vrije tijd vanwege pensioen. Vliegende keep in het dorp. Afgelopen maandag nog info bijeenkomst gehad over MijnGeesteren2030. Schoolgebouw bij kerk is daar de wens. Pastorie dient dan afgebroken te worden. Dit heeft een hele grote discussie in het dorp opgeleverd. Geesteren staat op dit moment op z’n kop. Daarin een verbindende functie.
• Stimuland. Opgegroeid in Brabant. Katholieke achtergrond. Associatie met kerk: dopen, vormsel. Familie getrouwd, begrafenissen. Veel emotie in dergelijk gebouw. Instituut waarbij ook een soort van familiegevoel hoort: gemeenschapszin. Hoe hou je kerken en dat gevoel in stand? Dat is van belang.

Na de voorstelronde waarin al discussies ontstonden, werden er vervolgens nog een aantal andere vragen, adviezen en tips gegeven.

• Mireille: veel religieuze gemeenschappen / genootschappen in de regio. Ook meer kleuren in Overijssel. Sommige kerken zijn zelfs opzoek naar nieuwe gebouwen. Kunnen dorpskerken die hun huidige functie dreigen te verliezen daarvoor worden ingezet?
• De Provincie heeft ook subsidiemogelijkheden voor haalbaarheidsonderzoeken naar nieuwe functies in kerkgebouwen. Dat is de regeling Zelfstandig Leven en Gezond Bewegen. https://www.overijssel.nl/loket/subsidie/sociale-kwaliteit/zelfstandig-leven-en/
• Provincie heeft ook regeling voor transformatie van cultureel erfgoed: Plan moet hiervoor al wel concreet zijn. Er dient al  een vergunning aanwezig zijn. https://www.overijssel.nl/loket/subsidie/culturele/herbestemming/
• Belangrijk om dorpsbreed naar het vraagstuk te kijken. Dus een gemeenschappelijke visie op alle gebouwen.